Açık Erişim Üstüne

Bu yazı, 02-05 Nisan 2019 tarihleri arasında Antalya’da düzenlenen ANKOSLink 2019 toplantısında sunduğum “Bir Başka Yol Mümkün!” başlıklı posterin paylaşımı ve açık erişim üstüne birkaç düşünceyi ifade etmek için hazırlanmıştır.

ANKOS ekibine, kendi düşüncelerimizi ifade edebilme ve sunma olanağı tanıdığı için, teşekkürlerimle…

***

Açık erişim, son yıllarda adından sıkça söz ettiren, bilim dünyası başta olmak üzere birçok sektörde popülaritesi yüksek konu ve olgulardandır.

Kuramsal yapısı ¹, yeni paradigmaların anaçlığına soyunacak kadar etkili, 21. yüzyılın bilimsel ve zihinsel devrimi olarak adlandırılabilecek açık erişim, uzun yıllar boyunca gündemimizi bir hayli süsleyecektir.

Çok mu abarttım ne!

Paradigma anaçlığı, bilimsel, zihinsel devrim falan… Aman Tanrım!

Kestirme yoldan gidelim;

Kapalı erişim…

Açık erişim…

Diyalektik…

***

Diyalektik açıdan bizlere açık erişimi düşündürten kapalı erişim ve bu erişim metodunun toplumsal/küresel bütünü oluşturan; sosyal, siyasal, ekonomik, teknolojik ve kültürel ögeler üstündeki etkileri bağlamında, aşağıdaki basit birkaç soru üstünde düşünmeye ne dersiniz?

• Bilim nedir?
• Bilimsel bilgi nedir?
• Bilimsel bilgi kim/ler tarafından, kim/ler için üretilir?
• Üretilen bilimsel bilgiye kim, ne zaman, nasıl ulaşır?
• Üretilen bilimsel bilgiyi kim yönetir?
• Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelere koşut, adlandırılan toplumsal yapı, neden “bilim toplumu” değil de “bilgi toplumu”dur?
• “Bilgi”yi bu kadar değerli kılan nedir?

Eminim ki düşündünüz! Lütfen aynı soruları bir de açık erişim formunda düşününüz…

Açık erişim, her ne kadar bilimsel yayınların erişimi üstüne kuramsallaştırılsa da açık erişimin ekonomiden teknolojiye, teknolojiden siyasete, siyasetten sosyal hayata değin geniş bir yelpazeyi kapsadığı/kapsayacağı ve bunlar üstünde etki yaratacağı kuşku götürmez! Bu etkilerin sosyolojik olarak literatüre yeni bir kavram kazandırması da işten bile değil.

Açık erişim sosyolojisi…

***

Bilimsel yayınlara kapalı erişim metodunun yarattığı sorunsallar sıralansa, listede neler neler yer almaz ki?

Kanımca, “bilgi kapitalizmi” ve “bilgi emperyalizmi” ‘Top 5’ ya da ‘Top 10’ listesinin favorilerindendir!

Meramımı anlatmaya aşağıdaki iki madde yeter mi bilemiyorum; ama varın gerisini siz düşünün:

• “Dünya 6’dan küçüktür”
• 6’dan küçük olan dünya, sık sık krizler yaratılarak, kırılgan ekonomiye sahip ülkeleri (!) yeniden inşa etmek üzere, yerle yeksan etmeye ahdedilmiştir.

İşte tam da bu noktada açık erişimin, “Dünya 5’ten büyüktür” sözünü eylemsel açıdan anlamlı kılacağı, bilgi kapitalizmi ve bilgi emperyalizmi karşısında direnç göstereceği küresel ekonomik adaletsizlik başta olmak üzere birçok adaletsizlikleri ortadan kaldıracağı konusunda kuşkusu olan var mı?

***

Açık erişimin bilimsel ve zihinsel devrimi karşısında, kaçınılmaz olarak oluşacak karşı devrim hareketlerini de doğru okumak ve anlamakta yarar olduğunu düşünüyorum.

Bilimsel bilginin oluşturduğu pazar ve milyonlarca dolarlık fon ekonomisi, açık erişim devrimi karşısında, karşı devrimcileri kuşkusuz ki harekete geçirecektir! Demeye gerek kalmadan da zaten karşı devrimciler, açık erişim aksiyonlarını çoktan aldılar!

Hatta bunun üstüne modeller bile geliştirmeye başladılar.

 

Gölgesini satamadığı ağacı kesen kapitalizmden de başka ne beklenir ki… Marx’ın kulakları çınlasın.

***

Yeşilçam’ın efsane filmlerinden “Kibar Feyzo”yu herhalde izlemeyenimiz yoktur? Mezkûr filmin ana düşüncesi ile rahmetli Kemal Sunal’ın kulaklara küpe olacak son sahnesindeki sözünü şöyle bir anımsayalım:

“Maho ağa ölmüştür. O ölmüştür başka ağa gelmiştir köyümüzün başına. Habar almışam herkes Maho ağayı arar olmuştur.”

Bu gidişle, acaba bundan birkaç yıl sonra açık erişim bağlamında biz de Maho ağayı arar mıyız?

Postere erişmek için tıklayınız.

¹ Bu bildirgede açık erişim, “bilimsel literatürün İnternet aracıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, dizinlenebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir olması” anlamında kullanılmıştır. https://www.budapestopenaccessinitiative.org/translations/turkish-translation [01.05.2019 tarihinde çevrimiçi olarak erişildi.]

Paylaşmak önemsemektir!